Źródła prawa Unii Europejskiej

Omawianie kwestii tworzenia prawa przez instytucje Unii Europejskiej należy poprzedzić uwagami ogólnymi na temat tworzenia prawa. „Przez stanowienie prawa rozumiemy określone działania ciał kolegialnych lub jednoosobowych, którym przyznano kompetencje do wydawania nowych przepisów prawnych.(…)Stanowienie prawa jest procesem, który zakłada istnienie pewnych norm kompetencyjnych, określających warunki, przy których spełnieniu proces taki może zachodzić.(…) Można więc powiedzieć, że efekt aktu stanowienia staje się prawem obowiązującym, jeżeli akt ów został dokonany przez odpowiedni organ we właściwym trybie i w ramach kompetencji materialnej.”  
   Prawo może być stanowione jedynie przez organy do tego upoważnione zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym państwie.

   We współczesnych państwach istnieje podział władzy. Zasada podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, została stworzona przez K. Monteskiusza, który przedstawiła ją w dziele „O duchu praw”. Stwierdził ”kiedy w jednej i tej samej osobie lub w jednym i tym samym ciele władza prawodawcza zespolona jest z wykonawczą, nie ma wolności, ponieważ można się lękać, aby ten sam monarcha albo ten sam senat nie stanowili tyrańskich praw, które będzie tyrańsko wykonywał. Nie ma również wolności, jeżeli władza sądowa nie jest oddzielona od prawodawczej. (…)Aby nie można było nadużywać władzy, pożądany jest taki stan rzeczy, w którym władza powstrzymywałaby władzę.” 
   Współczesne państwa demokratyczne nie tylko w teorii, ale również w praktyce stosują monteskiuszowską zasadę. Jej realizację przewidują również przepisy polskie. Zgodnie z art.10 ust. 1 Konstytucji  „Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.” Ustęp 2 wskazuje, jakie organy zaliczamy do każdej z tych władz. I tak „Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały”. 
   Unia Europejska nie jest państwem nie można więc w niej zastosowania Monteskiuszowska teoria podziału władzy.
   Unia Europejska (wykształciła) stworzyła nie tylko szczególne instytucje, ale także swoisty, niepowtarzalny system prawa. Łączy ono elementy prawa międzynarodowego z elementami charakterystycznymi dla prawa państwowego. Prawo unijne najczęściej dzieli się na prawo pierwotne i prawo pochodne określane czasem mianem prawa wtórnego.  
   Poza prawem pierwotnym i prawem pochodnym źródłem prawa unijnego są również umowy międzynarodowe zawierane Unię z państwami trzecimi bądź organizacjami międzynarodowymi, a także umowy zawierane między Państwami Członkowskimi. 

PIERWOTNE PRAWO WSPÓLNOTOWE

   Pierwotne prawo wspólnotowe tworzą Traktaty Unii Europejskiej, w których zdefiniowane są jej cele, zadania, instytucje oraz ich kompetencje, zasady tworzenia prawa wtórnego. Prawo pierwotne stanowią także traktaty o przystąpieniu do Unii.

Pierwotne prawo tworzą:
•    Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą podpisany w Rzymie 1957 r., wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.
•    Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej podpisany w Rzymie w 1957 r., wszedł w życie 1 stycznia 1958 r.
•    Traktat Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali podpisany w Paryżu w 1951 r., wzedł w życie 23 lipca 1952 r., wygasł w 2002r. (zawarty był na 50 lat)
•    Jednolity Akt Europejski podpisany 1986 r., wszedł w życie 1 lipca 1987 r.
•    Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht ) wszedł w życie 1 listopada 1993 r.
•    Traktat amsterdamski podpisany 1997r., wszedł w życie 1 maja 1999r.
•    Traktat nicejski podpisany w 2001r., wszedł w życie 1 lutego 2003 r.
•    Traktat lizboński podpisany 2007 r., wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.
•    Traktaty o przystąpieniu, mocą których Unia Europejska była poszerzana w latach: 1973 ( Dania, Irlandia, Wielka Brytania), 1981 ( Grecja), 1986 (Hiszpania, Portugalia), 1995 ( Austria, Finlandia, Szwecja), 2004 ( Czechy, Słowacja, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Węgry, Malta, Słowenia, Polska), 2007 ( Bułgaria, Rumunia), 2013 (Chorwacja)
 Do prawa pierwotnego zaliczane są także ogólne zasady prawa oraz decyzje o wprowadzeniu bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego i o utworzeniu Sądu Pierwszej Instancji. 

PRAWO POCHODNE

    Prawo pochodne tworzy całokształt regulacji prawnych powstałych zgodnie z zasadami i procedurami określonymi w Traktatach.
    
Do prawa pochodnego zaliczymy:
1.    wiążące akty prawne:
•    rozporządzenia
•    dyrektywy
•    decyzje
2.   niewiążące akty prawne
•    zalecenia
•    opinie.
   Rozporządzenie jest aktem prawnym o charakterze ogólnym, obowiązującym w każdej swej części w sposób bezpośredni, we wszystkich państwach członkowskich. Bezpośrednie obowiązywanie rozporządzenia oznacza, że nie istnieje konieczność wprowadzania go do prawa krajowego. Rozporządzenie wydaje Rada z Parlamentem lub Komisja.
   Dyrektywa są specyficznymi aktami prawnymi Unii, których nie można porównać z żadnymi regulacjami wewnętrznymi. Dyrektywa adresowana jest do Państw Członkowskich. Jest aktem prawnie wiążącym odnośnie wskazanych celów, który pozostawia organom Państw Członkowskich swobodę w doborze form i metod ich realizacji. Moc prawnie wiążąca dyrektywy jest ograniczona pod względem podmiotowym, ponieważ wiąże tylko państwa, oraz pod względem przedmiotowym, ponieważ wiąże tylko w zakresie celów w niej określonych.  Przyjmowana jest przez Radę i Parlament lub samą Komisję.
  Decyzja rozstrzyga konkretne przypadki. Jest aktem indywidualnym, w którym odbiorcy muszą być indywidualnie wskazani, wiążącym w całości.
   Zalecenia, jako niewiążące akty prawne, nie tworzą żadnego obowiązku, a jedynie wskazują pożądany sposób postępowania.
Podobnie opinie, bez nakładania obowiązku, wskazują ocenę danego zagadnienia.

Tab. Źródła prawa unijnego

Autor: Anna Bazan-Bulanda